له ڕۆژی یادی ئه نفالدا / شه هلا حه فید

له ڕۆژی یادی ئه نفالدا ئه نفاڵ به رده وامه و مه ترسی ئه نفاڵ به سه ر نه چووه

شه هلا حه فید



ئه نفا ڵ پله یه ك بوو له پرۆسه یه کدا، که بنا غه که ی نه ‌هێشتنی کورد ه ،پاش جه نگی جیهانی یه که م ئه م پرۆسه یه له لا یه ن داگیر که ری ئه و سه رده مه ی ناوجه که که هێزی به ریتانیای عوزما بوو که وته گه ڕ، پله ی یه که می ئه نفاڵ به گؤێره ی ڕێکه وتنامه ی سایکس پیکۆ کورد بێ به ش کرا له مافی دا مه زراندنی ووڵاتی نه ته وه یی خۆی..
موکه ڕه م تا ڵه بانی له یه کێك له بڵاو کرا وه کانیدا باس له دیکؤمێنتێك ئه کا که پلانێکی حکومه تی به ریتانیا ی عوزما یه که چۆن نه خشه ی کێشا وه وبڕیاری داوه که رکوك ببێ به جێگه ی نیشته جێکردنی فه له ستینیه کان دوای هێنانی جووله که کان بۆ فه له ستین. له تورکیا پاش ئه وه ی ده ووڵه تی عووسمانی گۆڕرا و دێوشیرمه ی توورکی له سه رده می ئه تا توورکه وه ده سه ڵاتیان گرته ده ست و زؤر بێشه رمانه به پێچه وا نه ی ئه و به ڵێن و په یمان و ڕێککه وتنانه ی که هه یان بوو له گه ڵ هؤزو میر و سه رکرده کانی ئه و سه رده مه ی کوردی با کوور له گه ڵ به ریتا نیا دا ڕێککه وتن بؤ درووستکردنی ده وڵه تێکی نه ته وه یی توورکی له پاش ما وه ی ده وڵه تی عوسمانی به باکووری کوردستانه وه و به مه رسومێك کوردیان کرد به توورك ..
له هه مان سه رده مدا که ئێران ث پێك هاتبوو له سی و سێ ئه ما ره تی میر نشینی حکو مه تی به ریتانی ڕه زا خانی هه ڵبژارد به شاه وبه و به و جۆره پله ی شا هه نشا هی له سه ڵته نه تی ئێراندا نه ما که سیمبۆڵی فره نه ته وه یی سه ڵته نه تی ئێران بوو . دا مه زراندنی ئێران له لایه ن ڕه زا شا وه به ێار مه تی حکوومه تی به ریتانی له سه ر بناغه ی یه ك ده سه لاتی نه ك سی و سێ ئه ماراتی که پێی ئه وترا شاهه نشاهی،که جه ند ئیماراتی هه بوو گؤڕرا به ڕوو ته شا یه ك نموونه له و ئه ماره ته کوردانه ی ئه و سه رده مه ئه ماره تی قه ده م خێر له خا نه قین ، به ختیاری، ئه رده لان و پشته کۆ. که ده ووڵه تی ئێران بوو به ده سه ڵاتێکی مه رکه زی میره کورده کان سه ر به خۆییان له ده ست دا .
دوای درووست کردنی ده ووڵه ته تا زه کانی ناوچه که و سنوور کێشان پله ی دوومی ئه نفال به
ڕێکه ووتنی سه عد ئا با د ده ستی پێکرد له ساڵی 1937 دا بۆ چه سپاندنی سنوورله نێوان وولاته تا زه درووست کراوه کاندا ئێران ، عێراق و تورکیا.
دوای جه نگی جیها نی دووه م و تێکچونی شۆڕشی مه ها باد ڕێکه ووتنا مه ی سه ر بازی سیتراتیجی سێنتۆ ئیمزا کرا وشۆڕشی بزووتنه وه ی کوردی که وته سه ر ده مێکی عخا مۆشه وه و فکری سیاسی کوردی به ره و سۆڤیه ت و مه عه سکه ری ئیشتراکی ڕۆیشت بێ ئه وه ی هیچ به ڵگه یه کی هه بێت..
له هه مان کاتدا له ساڵی 1968 ه وه سۆڤیه ت و ڕوسیا ده ورێکی باڵای هه بوه له وه دا که کورد له هه مو پارچه کانیدا لاواز بکرێ ئه وه ش به یارمه تیدانی بۆ ڕژێمه داگیرکه ره کانی کورد له هه مو پارجه کانیدا، به تایبه ت بۆ ئه وه ی بیرمان نه چێت که سۆڤیه ت له ساڵی 1928 دا کوردی ئازربیجانی شوره وی ده رکرد له خا کی خۆیان و په ره وازه ی کردن به ووڵاتلنی سۆڤیه تدا و حکوومه ته کانی که کوردوستانیان به سه ردا دا به ش کراوه به هێز ئه کات له ڕووی سووپایی و موخا به راتی و وسیاسیه وه و داوای ڕازی بوون به که متر له ماف ئه کا له سه رکرده کورده کانی که په یووه ندی سیاسیی پێیانه وه هه یه بۆ نمونه .ده ووری حیزبی شیووعی له ساڵی 1974 که هاو په یمانی حیزبی به عس بوون و شان به شانی به عس شه ڕیان ئه کرد دژ به بزووتنه وه ی نه ته ووه یی کورد.
که حلفی سه نتۆ له ئینقیلابی ساڵی 1958 دا هه ڵوه شا یه وه. عبدالکریم قاسم هه ڵسا به نانی چه ند هه نگا وێك یه که میان دانانی ده ستووری مووه قه ت بوو،په ره گرافی سێی ئه م ده ستووره ئه ڵێ کووردو ئه ره ب هاوبه شن له م نیشتیما نه دا، العرب و الاکراد شرکاء فی هذا الوطن، بێ دیاری کردنی سنووری کورد و ئه ره ب بوو، که ئه مه یان له به رژه وه ندی کورد نه بوو وه چۆ ن شکا یه وه به سه ر میلله تی کوردا ئه وه یان جێی بیرلێکردنه وه یه وئه م ده ستووره به زه ره ری کورد شکا یه وه.
. کورده کان تێ نه گه شتن که ئه مه یه کێکه له ما نا کانی ته عریب ئه بوا یه کورد وه کو میره سیخه که ی که شمیر که هه ڵیبژارد که که شمیر که زۆرینه ی هاووڵاتیانی ئیسلامن بخرێته سه ر هندستان که ده وڵه تێکی هندی یه ونه ك بخرێته سه ر پاکستان که ده و ڵه تێکی ئیسلا میه به مه رجێ ئه وه ی که خا کی که شمیر نه فرۆشرێت و ته نها ها ووڵا تیانی که شمیر بۆ یان هه بێت که خا وه ندا ری زه وییان هه بێت له که شمیرا و که سی ده ره وه ی که شمیر بۆی نه بێت زه وی که شمیر بکڕێت..
دووه م هه نگاو چاك سا زی دا نا نی یا سای ئیسڵا حی زراعی بوو که به تا ینه ت له کووردوستاندا کرا و به و شێوه یه له نا وچه عه ره به سوننه کا ندا نه کرا ئه م جاك سا زییه بۆ تێکدانی شیرازه ی کۆمه ڵگای میلله تی کوردبوو و که که س سوودی لێوه رنه گرت له کورسدتاندا و خه ڵکێکی زۆر برسی که ووت، ته نها بنه مای کۆمه ڵگا که مایه وه له کوردستاندا پارته سیاسیه کان بوون که زۆربه یان عێراق چێتان ئه کرد .
ڕێکه وتنی جه زائیر له سا ڵی 1975 له به ینی ئێران و عیراقدابه پشتیوان و هاندانی ده وڵه تی توورکیا کرا له سه رده می سلێمان دمیرێل که سه رۆك وه زیرانی تورکیا بوو له و سه ر ده مه دا، چالا کیه کی گه وره ی نواند بۆ داڕشتن و جێبه جێ کردنی ئه و ڕێککه وتنه و چه سپاندنی وه دوای ئه و ڕێککه ووتنه ش هه ر له ساڵی 1975 دا پێنج جار سه ردانی به غا ی کردوه ئه و مه به.
له پاش هه ره س هێنانی شۆڕشی کورد ساڵی 1975 کورد زۆر لاواز کرا هه ر بۆ یه پیلانه سه ره کیه کۆ نه که ی ئینگلیز هێنرا یه وه کایه و حکوومه تی عێراقی ده ستی کرد به ته عریب کردنی ناووچه سنووریه کانی کوردوستان هه ر له مه نده لی و خا نه قینه وه تا مه یان کوردی لێ ده ر کراو عه ره بیان له جێگه نیشته جێکرا..
حه قیقه تی ئه نفال ئه توانین بڵێین پێش تیکچوونی دانوستاندی 1973 و 1974 که شه ڕ ده ستیپێکرده وه حکوومه تی سه ددام هه موو کوردوستانی وه کو پرۆژه دا به شکردبوو به سه ر لێپرسراوه پا یه به رزه کانی ناو سووپای عێراقی و حیزبی به عسه وه وه که به شدار بوون له شه ڕی کوردوستاندا وه ك خه ڵات وپا داشت. بۆ هه ر به ده س هێنان و سه ر که وتنی سوپا یی یاخوود سیاسی هه ر لێپرسراوێك که سه رکه وتنی به دهست هێناوه په یمانی به شێك له کوردستانی پێدراوه وه ك خه ڵات و پا دا شت. ئه م په یمانه له ساڵ79 19 دا وه ستێنرا و به بۆ نه ی گۆڕانی ڕژێم له ئێرا ن و دوا تر شه ڕی به ینی ئێرا ن و عیراق و ئنجا له پاش هڵگیرسانی شه ری ءێران و ئێراق هه موو نا وچه سنوریه کانی کرد به منطقه محڕمه دا نرا و له هه مان کاتدا له گه ڵ توورکیادا په یمانێکی عه سکه ری ئاسایشی ئیمزا کرد که به گۆیره ی ئه و په یمانه له شکری توورکیا بۆی هه بیت سی 30 کیلۆ مه تر بێته ناو خاکی کوردوستا نه وه بۆ سه ر کووتکردنی کورد.
له سا ڵی 1987 ه وه دێسان ئه نفا ل دهستی پێکرده وه
ئه م جا ره به بۆ نه ی ئه وه ی که سه ددام پشتگیری ته واوی هه بوو له سۆڤیه تو غه ر به وه بۆ به ره نگاری ئێران خێرایی خسته پرۆسه ی نه هێشتنی کورد به دروست کردنی منطقه محرمه و‌هێرش هێنا ن له ناوه و به کار هێنانی چه کی کیمیاوی بۆ تواندنه وه ی کورد وه کو میلله تێك هه ر وه کو دروشمی به عس که له ئه سا سه وه ئه ڵێ صهر القومیه الکردیه فی بوتقه الامه العربیه .
ئه نفال و قووربا نیه کا نی نموونه یه کی ترسناکن بۆ هه موو کورد و ئه بێت هه میشه یاد کردنی زیندو ڕا بگیرێت به مه به ستی په ند لێ وه رگرتن، ڕاستی ووننه کردن و دوباره نه بوونه وه ی.
زۆر خۆش ئه بوو ئه گه ر قووربانیانی ئه نفال و ناووجه کانی خزمه تبکرانا یه وو به تا یبه ت وگرنگی پێبدرایه و په ره ی پێ بسه ندرا یه وه کو بیر خستنه وه یه ك بۆ ئه وا نه ی که ته ما عیان له خاکی کوردوستان کردوه که کورد زیندووه و قه د نا نه وێ ئا ڵا که مان.