جار ئەم لاپەڕە بینراوە

الأحد، 13 يوليو 2008

ئه‌نفال له‌ هه‌وراماندا.....ره‌فعه‌تى مورادى

گه‌لى كوردستان وه‌ك نه‌ته‌وه‌یه‌كى بنده‌ست به‌ درێژایى مێژوو كه‌وتووه‌ته‌ به‌ر په‌لامالار و كوشت و بڕى ناڕه‌وا, به‌شێوازى جۆراوجۆر پیلانى له‌ناوبردنى داڕێژراوه‌, ئه‌م كوشتوبڕه‌ له‌هه‌رقۆناغێكى مێژوویدا له‌ژێر ناو و بیانووى جۆراوجۆردا ئه‌نجامدراوه‌. هێرشى ئاشوورییه‌كان و یۆنانییه‌كان له‌سه‌ره‌تاكانى مێژوو, هێرشى عه‌ره‌به‌كان له‌ژێر ناوى ئایین وخواپه‌رستى, هێرشى عوسمانى و سه‌فه‌وى و پاشایانى پاڵه‌وى به‌بیانووى پاراستنى هێمنى وئاسایشى وڵات به‌شێكن له‌و سته‌م و تاوانانه‌ى كه‌ ڕووبه‌ڕووى ئه‌م گه‌له‌ چه‌وساوه‌ كراونه‌ته‌وه‌,گرنگترین ودڕندانه‌ترین قۆناغى ئه‌وشه‌ڕ و هێرشه‌ ناڕه‌وایانه‌ش قۆناغى ئه‌نفاله‌ كه‌ له‌ هـــه‌موو به‌شـــه‌كانى كوردســـــتانى گه‌وره‌, چ له‌ڕۆژ هه‌ڵات, چ له‌ باكوور و باشووردا به‌چه‌شنى نامرۆڤانه‌ جێبه‌جێكراوه‌, به‌ڵام له‌هه‌ندێ شوێن و ناچه‌ى كوردستاندا به‌هۆى هه‌لو مه‌رجى سیاسى و باڵاده‌ستبوونى داگیركاران له‌و به‌شه‌دا, ئه‌و سته‌م تاوانانه‌ له‌سنوورى خۆی تێنپه‌ڕیون و ده‌نگییان نه‌داوه‌ته‌وه‌. سه‌ركوت و كوشتوبڕى ناوچه‌ى هه‌ورامان له‌سه‌رده‌مى (ئه‌فشارییه‌كان و پاڵه‌وی)دا به‌هه‌مان سیاسه‌تى ناڕه‌وا و نارۆڤانه‌ى ناسراو به‌ئه‌نفال جێبه‌جێكراون, پاش ئه‌وه‌ى كه‌حكومه‌ته‌ ناوچه‌ییه‌كان له‌سه‌رانسه‌رى ئێراندا كۆتاییانپێهاتووه‌, پایزى ساڵى (1310خورشیدى) ڕه‌زاشاى ئێران فه‌رمــانى داگیركردنى (نــاوچه‌ى هه‌ورامان)ى كه‌ ئه‌وكات له‌ ژێر ده‌ســه‌ڵاتى (جافر ســان)دا بووه‌ ده‌ركردووه‌.
سه‌رهه‌نگ على خانى ره‌زم ئارا و سه‌رهه‌نگ على شاى خان ره‌حیمى ئه‌وفرمانه‌یان جێبه‌جێكردووه‌, پاش به‌رگرییه‌كى توند و دژوار له‌لایه‌ن خه‌ڵكى هه‌ورامانه‌وه‌, سه‌ره‌نجام جافرسان و كوره‌كانى به‌ره‌و ئێراق هه‌ڵهاتوون. دوابه‌دواى داگیركردنى هه‌ورامان له‌لایه‌ن هێزى ده‌وڵه‌تى ئێرانه‌وه‌, ده‌سه‌ڵاتدارانى حكومه‌تى ناوه‌ندى بۆ ئه‌وه‌ى خه‌ڵكى هه‌ورامان ملكه‌چى ده‌وڵه‌ت بكه‌ن, پیلانى گرتن وكوشتنى ئازاترین و به‌ناوبانگترین كوڕانى ناوچه‌كه‌ داده‌ڕێژن, ئه‌حممه‌د ئاغا خان سه‌رله‌شكرى هێڵى ڕۆژ ئاوا پاش ڕاوێژ له‌گه‌ڵ ده‌رباردا و خستنه‌به‌ر باسى و تاو توێكردنى ئه‌وپیلانه‌, لیژنه‌یه‌كى پێكهێناوه‌ و دواجار به‌فه‌رمانى ڕه‌زاشا ئه‌و پیلانه‌ نامرۆڤانه‌یه‌ جێبه‌جێكراوه‌, به‌بڕیارێك پتر له‌(300) كه‌س له‌ سه‌ركرده‌ و فرمانده‌ و میرخاسى هه‌ورامان له‌یه‌ك ڕۆژدا ده‌ستگیركراون و به‌شێوه‌یه‌كى دڕندانه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌شكه‌نجه‌ و ئازارى زۆر ڕه‌وانه‌ى به‌ندیخانه‌ به‌دناوه‌كانى ئێران كراون, هه‌ندێ له‌و ڕۆڵه‌ به‌جه‌رگ و ئازایانه‌ به‌هۆى ململانێ و به‌ره‌نگارى بۆ خوَده‌رباكردن له‌ڕێگادا شه‌هیدبوون.
ئه‌گه‌ر بمانه‌وى وه‌ك به‌ڵگه‌ ئاماژه‌بده‌ین به‌ ناوى چه‌ند كه‌سێك له‌وگیراوانه‌ كه‌ له‌پڕۆسه‌ى ئه‌نفالى هه‌وراماندا گیانى خۆیان به‌ختكردوه‌, ئه‌وا پاپیر و مامى نووسه‌رى ئه‌م دێڕانه‌ به‌ناوه‌كانى (مه‌ولود و ڕه‌جه‌ب) زیندوترین به‌ڵگه‌ن بۆ ئه‌و تاوانه‌ قێزه‌ونه‌, هه‌روه‌ها میرزا مه‌حموودى دوورسیانى شاعیرى ئه‌و ده‌مه‌ كه‌ خه‌ڵكى گوندى دوورسیان سه‌ربه‌قه‌زاى پاوه‌یه‌, یه‌كێكبووه‌ له‌و (300) كه‌سه‌ دواتر ده‌ربازبووه‌ و بیره‌وه‌رییه‌كانى به‌شێوه‌ى شیعر و هه‌ڵبه‌ست سه‌باره‌ت به‌ئه‌نفالى خه‌ڵكى هه‌ورامان ده‌ربڕیوه‌, هه‌رچه‌ند ئه‌نفال وكوشت و بڕى خه‌ڵكى هه‌ورامان زه‌برێكى كوشنده‌ بووه‌ كه‌ له‌جه‌سته‌ى هه‌ورامان دراوه‌, به‌ڵام شۆڕشگێڕان و پیاو چاكانى قه‌ڵا سه‌ربه‌رزه‌كه‌ى هه‌ورامان وازیان له‌تێكۆشان نه‌هێناوه‌, به‌ربه‌ره‌كانى دژ به‌ڕژێم تاساڵى (1347) به‌رده‌وامبووه‌, (ئاغه‌ به‌گى ئیناخى) ناسراو به‌ (ئاغه‌ شه‌ڕ) یه‌كیكبووه‌ له‌و كه‌سانه‌ى كه‌ توانیویه‌تى زۆر ئازایانه‌ له‌ملاولاوه‌ هێزى داگیركار تووشى ترس و دڵه‌ ڕاوكێێبكات و لێیانبكوژێت.
یه‌كێك له‌شه‌ڕه‌ حه‌ماسییه‌كانى ئه‌ودمه‌ شه‌ڕى (دشه‌)یه‌, هێزه‌ داگیر كاره‌كانى ڕژێم كه‌ توانیبویان گوندى دشه‌ وه‌ك یه‌كێك له‌ گرنگترین ناوه‌نده‌كانى ده‌سه‌ڵاتى خكومه‌تى هه‌ورامان داگیربكه‌ن و له‌ دامو ده‌زگاى ئیدارى ئه‌وگونده‌دا دڕندانه‌ترین تاوان ده‌رحه‌ق به‌خه‌ڵكى ره‌شو ڕووتى گوندى (دشه‌) ئه‌نجامبده‌ن, له‌ده‌رفه‌تێكى شیاودا كه‌وتوونه‌ته‌ به‌ر په‌لامارى تێكۆشه‌رانى ئه‌وده‌م كه‌له‌ژێر فه‌رمانده‌یى (مه‌خووله‌ كوڵ) و (مه‌خووله‌ درێژ)دا بوون, له‌و په‌لاماره‌دا زیانێكى زۆریان له‌ هێزى دوژمن داوه‌ و ژماره‌یه‌كیان لێكوشتوون, شایانى وتنه‌ هه‌ندێك كه‌سى ئازا و نه‌ترسى دشه‌یى هاوكاریانكردوون و به‌شداریان له‌و شه‌ڕه‌داكردووه‌, داگیركاران وه‌ك پیشه‌ى هه‌میشه‌ییان بۆ تۆڵه‌ سه‌ندنه‌وه‌ كه‌وتوونه‌ته‌ وێزه‌ى ژن و پیاوى دشه‌یى, ژماره‌یه‌كیان لێگرتوون و به‌خراپترین شێوه‌ ئازار و ئه‌شكه‌نجه‌یانداون و هه‌ندێكیشیان ڕه‌وانه‌ى زیندانى سنه‌ كردوون, ئه‌وخه‌باته‌ چه‌كدارییه‌ كه‌ كوژرانى گه‌وره‌ فه‌رمانده‌ى هێزه‌كانى ده‌وڵه‌ت به‌ناوى (ئه‌حممه‌د خانى زه‌هاوى)به‌دواوه‌ بووه‌, بووه‌ به‌ هه‌وێنى سه‌رهه‌ڵدانێكى سیاسى كه‌ دواتر به‌ناوى (بزافى سه‌رگورد له‌هۆنى و قادرى نامدار) ناوده‌ركرد و به‌پێكهێنانى شانه‌یه‌كى (13) كه‌سى كه‌وتنه‌ جموجووڵ, ئه‌م ڕێكخراوه‌ نهێنییه‌ هه‌ر زوو له‌لایه‌ن سه‌روان ئیفتیخارى (افتخارى)یه‌وه‌ ئاشكرا بوو, ئه‌ندامه‌كانى ده‌ستگیر و ڕه‌وانه‌ى ترسناكترین به‌ندیخانه‌ى ڕژێم كران, پاش ئه‌شكه‌نجه‌ و ئازارى زۆر حه‌وت كه‌س له‌و (13) كه‌سه‌ تیرباران كران و ئه‌وانى تر زیندانى كورت و درێژخایه‌نیان به‌ركه‌وت و یه‌ك دووكه‌سێكیشیان ئازاد كران.
بۆ تێگه‌شتنى قووڵتر له‌چۆنییه‌تى ئه‌نفال وكوشت وبڕى خه‌ڵكى بێتاوان, ده‌فته‌رى بیره‌وه‌رییه‌كانى (میرزا مه‌حمودى دوورسیانى) ئاوه‌ڵا ده‌كه‌ین تابزانین له‌و باره‌یه‌وه‌ چیده‌ڵێت.
تڕریخ هیجره‌ت شاى خیرالا نام هه‌زار وسێسه‌د په‌نجا بێ ته‌مام
ساحیب مه‌نسه‌بان كۆمیسیون كه‌رده‌ن / سێسه‌د كه‌س عالى وه‌ دیوان به‌رده‌ن
په‌وچى په‌ى ده‌ستوور پادشاى ئیران / جه‌سه‌رحه‌دى قه‌سر هه‌تا مه‌ریوان
جوانرۆ و پاوه‌ هه‌ردوو هه‌ورامان / ئه‌ترافى ماده‌شت تاخاكى گۆران
چن وه‌كیل چن میر چنهاى چن سوڵتان / چن كه‌دخوداى خاس بى گوناو تاوان
چن جه‌ عالمان به‌حرى شه‌ریعه‌ت / چن مه‌شایه‌خى ساحیب ته‌ریقه‌ت
چن جه‌میرزایان ساحیب ته‌قریرات / جه‌ رووى عه‌قڵ و فام گویاى ته‌حریرات
جه‌ته‌ختى شاوه‌ واده‌ستوور دریان / ته‌مامى یه‌ك رۆ باڵ به‌ده‌سته‌ كریان
دیلى مه‌ریوان چه‌نى هه‌ورامان / رۆژى یه‌ك شه‌ممه‌ ئه‌و پاوه‌ یاوان
ئه‌وشه‌و ئه‌میرى بكه‌ردش عه‌یان /شمه‌ مه‌وه‌ران په‌ى ته‌ختى تاران
ڕۆژى دوو شه‌ممه‌ وه‌دڵ په‌رێشان / حه‌ره‌كه‌تمان دا په‌رێ كرماشان
چنهاى چن نیزام تاقیبش كه‌رده‌ن / جه‌به‌ختى به‌دش گیرش ئاوه‌رده‌ن
سه‌ده‌مه‌ى ره‌جه‌ب چۆن كه‌رو به‌یان / ئه‌ر به‌یانش كه‌م لاڵ بام جه‌ زوبان
جه‌ ده‌رگاى مه‌سجد قوشه‌ن سانش دا /په‌ى زه‌جرى ره‌جه‌ب مه‌كه‌رد ته‌ماشا
هه‌ر به‌و زه‌جره‌وه‌ ره‌جه‌ب شه‌هید بى/رۆحش په‌ى مه‌نزڵ ئاخره‌تش شى
سزاى ئه‌و شه‌وه‌ به‌یان كه‌رو كه‌ى / مه‌ر فه‌ێڵ دیوان مه‌حشه‌ر ببۆ ته‌ى
ده‌ستمان جه‌پشت وشاران وه‌هه‌م /وه‌حه‌ڵقه‌ى ته‌ناف به‌سته‌نشان مه‌حكه‌م
پادشاى بێباك واحیدى قه‌هار/ وارناى به‌رفش ئه‌ورۆ دا قه‌رار
سفید كه‌رد هه‌ورى ڕێزا فه‌وجى به‌ور / ئه‌هلى ئه‌و ئه‌تراف جه‌م بی نه‌ئه‌و ده‌ور
جورئه‌ت نه‌داشتن بدان وه‌سه‌ردا / جه‌كه‌ناره‌وه‌ مه‌كه‌رده‌ن نیگا
بابه‌ په‌ى فه‌رزه‌ند عه‌یال په‌ى شه‌وهه‌ر / بى به‌ واوه‌یلا وگریان و چه‌مه‌ر
یاوایمى شمشێر ئه‌و كۆگاى خه‌مان / ئه‌و راگه‌ى پر به‌رف گورگ كناچان
دیم یه‌ك زایفه‌ مه‌كه‌رۆ به‌یان / وه‌سه‌وتى شیرین په‌ره‌ى ئه‌سیران
تائه‌وڕۆ سفید كه‌فه‌ن بپۆشم / ئه‌و سۆزى غه‌مگین هه‌رها نه‌گۆشم
به‌ ئاهان سه‌رد به‌عه‌زابى داخ داخ / ئه‌و رۆ وه‌هه‌رحال یاوایم ئه‌و قشلاخ
ره‌جه‌ب نامى بێ ئه‌ولادى بارام / ساكنى دشه‌ وه‌ك نه‌یجه‌ نه‌مام
خه‌یلى كوڕانه‌ بكه‌رده‌ش فه‌رار / جه‌ناحیه‌ى گه‌ساو وێنه‌ى زه‌رده‌مار

ليست هناك تعليقات: