یوست هلترمان: كورد له‌به‌ر لاوازی په‌نای بۆ ئه‌مریكا بردووه، ئه‌ی ئه‌گه‌ر ئه‌مریكا به‌رژه‌وه‌ندی له گه‌ڵ كورد نه‌ما ده‌بێت چی بكات
ساڵى 1990 و پاش داگیركردنى كوه‌یت له‌لایه‌ن عێراقه‌وه رێكخراوى مافى مرۆڤ له ئه‌مریكا داوایان لێكردم برِۆم بۆ عێراق له كاتى شه‌رِى كه‌نداوى دوودا به‌مه‌به‌ستى به دۆكیومێنتكردنى كاریگه‌ریه‌كانى به‌كارهێنانى بۆمبه‌كانى ئه‌مریكایى له‌سه‌ر خه‌ڵكى مه‌ده‌نى. له‌و كاته‌ى گه‌یشتمه ئوردن شه‌رِه‌كه كۆتایی پێهاتبوو، وه‌رگرتنى ڤیزه بۆ چونه ناوه‌وه‌ى عێراق سێ هه‌فته‌ى پێچوو، پاشان له مانگى ئازارى ساڵى 1991 چومه عێراقه‌وه و سه‌ردانى چه‌ند شوێنێكم كرد له باشورو باكور، كۆمێنتى خۆم ده‌رباره‌ى كه‌ركوكدا كه چۆن بیلده‌وزه‌ره‌كانى عێراق شۆریجه‌و گونده‌كانى دیكه‌یان ده‌روخاند. هه‌روه‌ها هاتمه سلێمانى چاوم به چه‌ند كه‌سێك كه‌وت كه به‌هۆى مینه‌وه بریندار بوبون، به‌ڵام زوربه‌ى خه‌ڵكه‌كه‌ى رایان كردبوو بۆ سه‌رسنورى ئێران و شاره‌كه‌یان به‌جێهێشتبوو. دواتر سه‌ردانى هه‌ولێریشم كرد، به‌ڵام تائه‌و كاته جگه له چه‌ند وێنه‌یه‌ك كه ده‌رباره‌ى ئه‌نفال بینیبومن، هیچى دیكه‌م نه‌ده‌زانى. من ئه‌و كاتانه زۆر مه‌شغوڵ بووم كاتى ئه‌وه‌م نه‌بوو پرسیار بكه‌م یان بیرى لێبكه‌مه‌وه.
هه‌روه‌ها نه‌شم ئه‌توانى پرسیار بكه‌م، چونكه ئه‌وكات هه‌موو شوێنێك له‌ژێر كۆنترۆڵى حكومه‌تدا بوو. له كۆتایى ساڵى 1991 دا لیژنه‌ى پارێزه‌رانى مافى مرۆڤ داوایان لێكردم بچمه عێراق چاودێری ئه‌و ئاواره‌كان بكه‌م كه له توركیا و سوریاو سعودیه‌و هه‌روه‌ها ئه‌وانه‌ش كه له‌ناو كوردستانى عێراقدا راگوێزراون. ئه‌وده‌مه سنوره‌كانى كوردستان كراوه‌بوو ده‌توانرا له توركیاوه بچیته ناوه‌وه. له دوارۆژه‌كانى مانگى كانونى یه‌كه‌مى ساڵى 1991 گه‌یشتمه زاخۆ، پاشان سه‌ردانى كۆمه‌ڵیك شوێنم كرد و دواتر چوم بۆ سه‌یدسادق به‌مه‌به‌ستى بینینى موجه‌مه‌عه‌كان و ئه‌وخه‌ڵكانه‌ى له‌وێ راگوێزرابوون و له‌ژێر خه‌یمه‌دا ئه‌ژیان. ئه‌مه دووه‌م جاربوو هاتبومه كوردستان. له‌ناو ئۆتۆمبێله‌كه‌دا كه چوینه سه‌یدسادق دوو كه‌سم له‌گه‌ڵدا بوون به‌ناوه‌كانى حسێن سنجارى و ئه‌وكه‌شیان ناوى ئه‌سعه‌د بوو. هه‌ردوكیان ئه‌ندامى یه‌كێتى نیشتمانى كوردستان بوون. ده‌رباره‌ى ئه‌نفال قسه‌یان بۆكردم و پێیان وتم كه‌وا خه‌ڵكێكى زۆر بێسه‌رو شوێن بوون و كه‌س هه‌واڵیان نازانێت. حه‌زم له‌و مه‌وزوعه ده‌كرد، به‌ڵام به‌هۆى ئه‌وه‌ى من مه‌شخوڵى لێكۆڵینه‌وه بووم ده‌رباره‌ى ئاواره‌كان نه‌م توانى شتێكى زیاتر بزانم. ساڵى 1992 "رێكخراوى چاودێریكردنى مافى مرۆڤى جیهانى" داوایان لێكردم برِۆَمه عێراق و بزانم له‌كاتى ئه‌نفالدا چی رویداوه. بێگومان رێكخراوه‌كه خۆشیان زانیاریان له‌سه‌ر ئه‌نفال هه‌بوو، چونكه به‌شێكیان هاتبونه عێراق و خه‌ریكى هه‌ڵدانه‌وه‌ى چه‌ند گۆرِێكى به‌كۆمه‌ڵ بوون، به‌ڵام ئه‌وان بۆ ئه‌نجامدانى لێكۆڵینه‌وه‌یك ده‌رباره‌ى ئه‌نفال پێویستیان به‌كه‌سێك بوو ئه‌و كاره ئه‌نجام بدات. من بۆ یه‌كه‌م جار له‌لایه‌ن ئه‌و دوو كه‌سه كورده‌وه كه‌باسم كرد ناوى ئه‌نفالم بیست، ده‌رباره‌ى هه‌ڵه‌بجه بێگومان ساڵى 1988 شتێكى كه‌مم ده‌زانی، چونكه هه‌واڵه‌كه‌ى له ته‌له‌فزیۆن و رۆژنامه‌كاندا بڵاوببوه‌وه. به‌ڵام به‌داخه‌وه ئه‌و ساڵه من ده‌بوو نامه‌ى دكتۆراكه‌م ته‌واو بكه‌م، له‌به‌ر ئه‌وه زۆر مه‌شغوڵ بووم و هه‌میشه له‌هاتوچۆى نێوان ئه‌مریكا -فه‌ڵستین- ئوردندا بووم. بۆیه ئه‌گه‌ر شتێكیشم ببیستایه له مێشكم ده‌رده‌كرد. هه‌روه‌ك باسیشم كرد من زۆر مه‌شغوڵ بووم ته‌نانه‌ت سه‌یرى ته‌له‌فزیۆنیشم نه‌ده‌كرد، بۆیه ساڵى 1991 و 1992 كه‌هاتمه كوردستان هه‌موو كه‌سێك باسى هه‌ڵه‌بجه‌ى ده‌كرد.
كتێبى (جینۆساید له‌عێراق) له‌لایه‌ن تۆوه نوسراوه و له‌گه‌ڵ رێكخراوى چودێرى مافى مرۆڤ بڵاوكراوه‌ته‌وه, هه‌رچه‌نده تۆ به به‌ڵگه‌وه توانیوته جینۆساید له‌عێراقدا بسه‌لمێنیت، به‌ڵام كتێبه‌كه‌ت ئه‌و ده‌نگدانه‌وه‌یه‌ى نه‌بوو كه خۆت چاوه‌رِێ بویت. به‌رِاى ئێوه له‌و كاته‌وه تاكو ئێستا چ شتێك گۆرِاوه؟
به‌داخه‌وه گۆرِانێكى ئه‌وتۆ روى نه‌داوه، ئه‌مه‌ش شه‌رمه‌زاریه، چونكه كاتێك ئێمه لێكۆڵینه‌وه‌كه‌مان ئه‌نجامدا و ئێستا وه‌ك سه‌رچاوه له‌سه‌ر ئینته‌رنێت هه‌یه هه‌موو كه‌سێك ده‌توانێت به‌خۆرایى داونلۆدى بكات، به‌ڵام كێشه‌كه له‌وه‌دایه خه‌ڵك حه‌زیان له‌وجۆره بابه‌تانه نیه، شتێكه بیست ساڵێك پێش رویداوه، هۆكارێكى ترى ئه‌و مه‌سه‌له‌یه ئه‌وه‌یه خه‌ڵك له ئه‌مریكا كوردستان به‌به‌شێك له عێراق ده‌زانن، بێئاگان له‌و كه‌شوهه‌وا ئارامه‌یى له كوردستان هه‌یه و بۆ گه‌شتكردن به شوێنێكى مه‌ترسیدارى ده‌زانن ، له‌به‌ر ئه‌وه ئه‌م بابه‌ته جێگه‌ى گرنگى خه‌ڵك نیه، به‌ڵام ئێستاكه من ئاگادارم كه‌وا كه‌ناڵى CNN خه‌ریكى ئاماده‌كردنى به‌رنامه‌یه‌كن له‌سه‌ر ئه‌نفال كه‌ئه‌مه‌ش شتێكى زۆر باشه، چونكه خه‌ڵكانێكى زۆر ته‌ماشایى ده‌كه‌ن. بۆیه ئه‌گه‌ر بێت و ئه‌وان به‌رده‌وام بن له‌سه‌ر ئه‌و به‌رنامه‌یه له‌وانه‌یه جارێكى تر سه‌رنجى خه‌ڵك به‌لاى ئه‌و بابه‌تدا رابكێشێت. به‌ڵام ئه‌م جۆره بابه‌تانه‌ى وه‌ك ئه‌نفال پێویستیان به‌كات و كارێكى زۆره تا ببنه جێگه‌ى سه‌رنجى خه‌ڵك.
ئێوه یه‌كێك بوون له نه‌یارانى داگیركردنى عێراق له‌لایه‌ن ئه‌مریكاوه, له‌كاتێكدا زیاتر له‌هه‌ر كه‌سێكى دیكه ئاشنایه‌تیتان ده‌رباره‌ى تاوانه‌كانى سه‌دام هه‌یه، پێت وایه ئه‌گه‌ر ئه‌مریكا نه‌بوایه ده‌توانرا سه‌دام حوسێن به‌ئاسانى له‌سه‌ر كورسى ده‌سه‌ڵات لاببرێت؟
بێگومان كارێكى زۆر قورس ده‌بوو، به‌ڵام من و چه‌ند هاورِێیه‌كم ده‌مانزانى ئه‌مریكا ده‌توانێت چى بكات و چى نه‌كات. بۆیه له ساڵى 2002 دا ئێمه ده‌مانزانى كه‌وا ئه‌مریكا ناتوانێت عێراق داگیر بكات و له هه‌مان كاتیشدا سه‌ركه‌وتوبێت، بۆیه ئه‌گه‌ر بمانزانیبایه ئه‌مریكا سه‌ركه‌وتو ده‌بێت ئه‌وا بێگومان پشتیوانمان له داگیركردنه‌كه ده‌كرد. ئێستا ده‌توانین بڵێین به نیسبه‌ت كوردستانه‌وه سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست هاتوه و من له‌گه‌ڵ ئه‌و بۆچونه‌دام، به‌ڵام كێشه‌كه به‌شه‌كانى ترى عێراقه كه له قه‌یرانێكى زۆر ترسناكدایه‌و ئه‌م ترسه‌ش نه‌ك ته‌نها بۆ عێراق، به‌ڵكو بۆ ناوچه‌كه‌و بگره كوردستانیشه. له‌و باوه‌رِه‌دا نیم هه‌بونى ده‌وڵه‌تیكى فه‌وزه‌وى له عێراقدا له به‌رژه‌وه‌ندى كورددا بێت، چونكه ده‌توانرێت كاریگه‌ریه‌كانى بۆ كوردستان بگوێزرێته‌وه. كه ئێستا وه‌ك به‌شێكى سه‌ربه‌خۆیه له‌چاو به‌شه‌كانى دیكه‌ى عێراقدا. بۆنمونه له روى بودجه‌وه یان ئه‌و دۆخه‌ى كه ئێستاكه هه‌یه چونكه له‌وانه‌یه له‌داهاتودا بگۆردرێت. به شێوه‌یه‌كى گشتى من پێم وایه داگیركاریه سه‌ربازیه‌كانى ئه‌مریكا له خۆرهه‌ڵاتى ناوه‌راستدا سه‌ركه‌وتو نین، چونكه كاردانه‌وه‌یه‌كى گه‌وره‌یى نه‌ته‌وایه‌تى له‌به‌رامبه‌ریدا سه‌رى هه‌ڵداوه، وه‌ك ئه‌وه‌ى ئێستا له واقیعى عێراقدا ئه‌یبینین و ئه‌مریكیه‌كان به‌وهه‌موو تواناو ده‌سه‌ڵاته‌ی كه هه‌یانه خه‌ڵكانى پسپۆر نین له ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ى ئه‌و وڵاتانه‌ى كه له ئه‌نجامى داگیر كردنیه‌وه وێرانى ده‌كه‌ن، ئه‌مه‌ش ته‌نها له‌به‌رئه‌وه‌ى شاره‌زایان نیه وه‌ئه‌وه‌شیان به كرده‌وه سه‌لماند له عێراقدا, ئێمه پێشبینی ئه‌مه‌مان ده‌كرد و ده‌شزانین ئه‌مریكا ده‌توانێت چى بكات وه ناتوانێت چى نه‌كات. چونكه بۆ ماوه‌ى چه‌ند ساڵێكى زۆره له‌وێ ده‌ژیم و زوربه‌ى هاورِێكانم ئه‌مریكین. هه‌روه‌ها هه‌ستێكى باشمان هه‌یه ده‌رباره‌ى تواناكانى ده‌سه‌ڵاتى ئه‌مریكى و سنورى ئه‌و توانیانه. زۆر ئامۆژگاریمان كردن له‌سه‌ر داگیركردن.
دیاره ئه‌و داگیر كردنه سودێكى زۆرى گه‌یاندوه به‌كوردو هه‌ندێك له ئه‌حزابه ئیسلامیه شیعیه‌كان، به‌ڵام زوربه‌ى دانیشتوانى عێراق له دۆخێكى زۆر خرابدا ژیان به‌سه‌رده‌به‌ن. هه‌رچه‌نده تۆزێك دۆخه‌كه گۆرِاوه وه هیوادارم به‌ره‌و باشتر برِوات، به‌ڵام من زۆر به‌گومانم و ره‌شبینم. بۆیه من پێم وابوو له‌برى داگیركردن فشارى زیاتر بخرایه‌ته سه‌ر سه‌دام و بترسێندرایه و له‌وانه‌شه ئه‌وكات سه‌دام له‌لایه‌ن وڵاتانى عه‌ره‌بیه‌وه قه‌ناعه‌تى پێبهێنرایه كورسی ده‌سه‌ڵات جێبهێلێت. ده‌ڵێم له‌وانه‌یه، چونكه دڵنیا نیم بۆیه مانه‌وه‌ى سه‌دام حسێن واته هه‌بونى ده‌سه‌ڵاتێكى درِنده له‌سه‌ر كورسی و هه‌روه‌ها ئێستاكه‌ش ده‌وڵه‌تێكى دیموكراتى له عێراقدا نیه، بۆیه ئه‌وه حه‌لێكى راسته‌قینه نه‌بوو. له‌روانگه‌ى كورده‌وه روخاندنى رژێم سه‌ركه‌وتنێكى گه‌وره‌بوو، من ئه‌م بۆچونه‌م قبوڵه، به‌ڵام من له روانگه‌ى به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانى كوردو به‌شه‌كانى دیكه‌ى عێراق و ته‌نانه‌ت ناوچه‌كه‌شه‌وه روخانى رژێمه‌كه‌ى سه‌دامم ده‌بینى، له‌روانگه‌ى به‌رژه‌وه‌ندى ناوچه‌كه‌وه روخاندنى ئه‌و رژێمه خه‌ته‌رێكى گه‌وره‌بوو، بۆیه تاكو ئێستاكه‌ش له‌روى زۆرینه‌وه ئێمه لایه‌نه نێگه‌تیڤه‌كه ده‌بینین. ته‌نها له‌روانگه‌ى كورده‌وه نه‌بێت لایه‌نه پۆسه‌تیڤه‌كه‌ى ده‌بینین كه ئه‌وانیش بۆ زیاتر له حه‌فده ساڵه ئازادن، به‌ڵام ئێستا ده‌توانن هه‌ناسه‌یه‌كى زیاتر بده‌ن.
ئیوه له‌گه‌ڵ گروپى قه‌یرانى نێوده‌وڵه‌تى كارده‌كه‌ن, ده‌كرێت باسێكى ئه‌و گروپه‌مان بۆبكه‌یت وه زیاتر له‌سه‌ر چ جۆره كه‌یسێك كارده‌كات؟
رێكخراوه‌كه بۆ ماوه‌ى پازده ساڵه له‌لایه‌ن كۆمه‌ڵێك خه‌ڵكى كه‌مه‌وه دامه‌زراوه ، ئه‌وانه چالاك بوون له سه‌رده‌مى شه‌رِى یۆگۆسلۆفاكیادا و به‌تایبه‌ت له بۆسنیاو سه‌رایڤۆ، ئێمه زۆر نیگه‌ران بوین كه كۆمه‌ڵگایى نێوده‌وڵه‌تى هیچ ئامرازێكى پێویستى نه‌بوو بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنى ئه‌و شتانه‌ى روئه‌ده‌ن. وه‌ك ده‌بینى هه‌موو حكومه‌تێك ده‌زگایى هه‌واڵگرى هه‌یه كه راپۆرتی ده‌داتێ، ئه‌وانیش ته‌نها بۆ وڵاته‌كه‌ی خۆیانه‌و كه‌سى دیكه ناكه‌نه شه‌ریكى ئه‌و زانیارینه‌ى ده‌ستیان ئه‌كه‌وێت. لایه‌نه‌كانى دیكه ئه‌و توانایانه‌یان نه‌بوو بۆ ده‌ست كه‌وتنى ئه‌و زانیاریانه، وتیان پێویستمان به رێكخراوێك هه‌یه كه سه‌ربه‌خۆبێت و سه‌ر به‌حكومه‌ت نه‌بێت و بتوانێت زانیاریه‌كان كۆبكاته‌وه‌و له لایه‌نه جیاوازه ناكۆكه‌كان و شییان بكاته‌وه‌و پاشان به راپۆرتێك دیكۆمێندێكى سیاسی رون بده‌نه لایه‌نه ناكۆكه‌كان و حكومه‌ت و نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان و لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان. به‌شێوه‌یك چۆنێتى كۆتایى هاتنى ئه‌و ناكۆكیانه رونبكاته‌وه وه ئه‌گه‌ر نه‌توانرێت ئه‌و ناكۆكیانه كۆتایى پێبهێنرێت، ده‌بێت شتێكى وابداته ده‌سته‌وه كه رێگربێت له ته‌قینه‌وه‌ى ناكۆكیه‌كان وه ئه‌م رێكخراوه ساڵى 2002 ده‌ستى به‌ئیشه‌كانى كردوه له رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌راستدا. من له‌و ساڵه‌وه لێپرسراوى نوسینگه‌ى هه‌رێمایه‌تیم. خه‌ریكه سه‌ده‌مین راپۆرتى خۆمان ده‌رباره‌ى ته‌واوى ناوچه‌كه بڵاوبكه‌ینه‌وه وه ئیشَكی زۆرمان له‌سه‌ر عێراق كردووه له‌ناویشیدا له‌سه‌ر دۆخى كوردستان و ئه‌و ناوچانه‌ى ناكۆكیان له‌سه‌ره.
ئێوه یه‌كێك بوون له‌و كه‌سانه‌ى كه برِواتان وابوو مادده‌یى 140 كێشه‌كان زیاتر ئاڵۆز ده‌كه‌ن له‌برى چاره‌سه‌ر, پرۆپۆزه‌ڵى تۆ بۆ كه‌یسى كه‌ركوك چیه؟
كێشه‌ى كه‌ركوك كێشه‌یه‌كى زۆر ئاڵۆزو قورسه‌ء ناتوانرێت ئه‌و كێشه‌یه به‌دڵى هه‌موو لایه‌نه‌كان چاره‌سه‌ر بكرێت پرسیاره‌كه له‌وه‌دایه ئاخۆ ده‌كرێت كێشه‌ى كه‌ركوك چاره‌سه‌ر بكرێت به سه‌پاندتى چاره‌سه‌رێك به‌شێوه‌یه‌ك درێژه به ناكۆكیه‌كان بدات؟ یان باشتر وایه هه‌وڵ بۆ چاره‌سه‌رێكى دیكه بدرێت كه ئه‌ویش بریتیه له ئه‌نجامدانى ته‌وافوق له‌نێوان لایه‌نه‌كاندا. بێگومان ئه‌مه كارێكى قورسه، به‌ڵام رێگه‌چاره‌یه‌ك ده‌بێت بۆ ئاشتیه‌كى درێژخایه‌ن و بۆهه‌ندێك كێشه‌ش كه بۆ نزیكه‌ى سه‌د ساڵه هه‌ن. بۆیه من پێم وایه چاره‌سه‌رى كێشه‌ى كه‌ركوك شتێكى ئاسان نیه، بۆ نمونه ئه‌گه‌ر عه‌ره‌به‌كان بیانه‌وێت كه‌ركوك له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتى به‌غداد بهێڵنه‌وه ئه‌وا كورده‌كان به‌شێوه‌یه‌كى سیاسی, یاسایى ته‌نانه‌ت له‌رێگه‌یى به‌كاهێنانى هێزه‌وه له‌وانه‌یه نه‌ك له‌ئێستادا شه‌رِی بۆ ده‌كه‌ن. به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه ئه‌گه‌ر كه‌ركوك دژى خواسته‌كانى ئه‌وخه‌ڵكانه‌ى له‌و شاره ئه‌ژین و یان حكومه‌تى عێراقى یان ده‌وڵه‌ته دراوسێكان. كه‌ركوك ته‌نانه‌ت جگه له توركیا له لایه‌ن هه‌ندێك وڵاتى وه‌ك ئێران و سوریا جێگه‌ى گرنگیپێدانیانه. بۆیه ئه‌و كێشانه به‌ئاسانى چاره‌سه‌ر ناكرێن وه باشترین چاره‌سه‌ر بریتیه له ته‌وافوقێك له‌نێوان سه‌رجه‌م لایه‌نه‌كاندا، كه كه پێمان وایه ده‌سته‌به‌رى ئاشتیه‌كى درێژخایه‌ن ده‌بێت. شتێكى بێمانایه ئه‌گه‌ر بڵێین كێشه‌كانى كه‌ركوك بۆهه‌تا هه‌تایه چاره‌سه‌ر ئه‌كه‌ینء ئه‌وه‌ش قه‌ت نابێت. بۆیه مادده‌یى 140 مادده‌یه‌كى به‌سود نه‌بوو بۆ چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌یى كه‌ركوك، چونكه له‌لایه‌ن كورده‌كانه‌وه نوسرابوو بۆئه‌وه‌ى كه‌ركوك بخه‌نه‌وه سه‌ر كوردستان. چونكه ئه‌وان پێیان وابوو به‌گه‌رِانه‌وه‌ى ئاواره‌كان و پاڵنان به‌و عه‌ره‌بانه‌وه‌ى كه رژێمى پێشو هێنابونى، ده‌توانن ببنه زۆرینه، به‌مه‌ش له ریفراندۆمدا زۆرینه به‌ده‌ست ده‌هێنن. ئه‌وه ئایدیه‌یه‌كى باش نیه، چونكه لایه‌نى به‌رامبه‌ر باش تێده‌گات و هه‌وڵى به‌رگرى ده‌دات. به‌ڵێ راسته 80% خه‌ڵكى عێراق ده‌نگیان بۆ ده‌ستورداوه، به‌ڵام ئه‌وان ده‌نگیان بۆ هه‌موو ده‌ستور داوه، نه‌ك ته‌نها تاكه ماده‌یه‌ك. هه‌موو ئه‌و خه‌ڵكانه‌ى من قسه‌م له‌گه‌ڵ كردوون رازى نه‌بوون به‌و مادده‌یه. به‌ڵىَ ئه‌مه مادده‌یه‌كى ده‌ستوریه، به‌ڵام جگه له‌كوردستان پشتیوانى جه‌ماوه‌رى نیه، بۆیه ئه‌وه كێشه‌یه‌كى سیاسیه ئێستا كورده‌كان ده‌ستور پشتیوانیانه، به‌ڵام پشتیوانى سیاسیان نیه وه كورد ناتوانێت ئه‌و دوو شته دژ به‌یه‌كه چاره‌سه‌ر بكات.
دیمۆسترا له‌چه‌ند رۆژى رابردودا به‌شى یه‌كه‌مى پێشنیار پێشكه‌ش كرد كه‌تیایدا عه‌ره‌ب و توركمان دژى بوون و كوردیش دودڵه‌و نازانێت چی بكات، ئێوه پێتان وایه به‌شى دووه‌مى پێشنیاره‌كانى باڵانسێك دروست بكات.
من پێم وایه هه‌وڵه‌كانى یونامى بۆ دروستكردنى باڵانسه له نێوان لایه‌نه‌كاندا نه‌ك به‌شێوه‌یه‌ك دڵى هه‌موو لایه‌ك خۆش بكات، به‌ڵام به‌شێوه‌یه‌ك بێت كه قابیلى قبوڵ بێت له‌لایه‌ن هه‌موو كه‌سێكه‌وه. ئه‌گه‌ر چى دڵ خۆشیشى نه‌كات, كورده‌كان ئه‌و ناوچانه‌یان ده‌كه‌وێته ده‌ست كه‌زۆینه‌ى كوردن نه‌ك ئه‌و ناوچانه‌ى كه كوردیان تێدایه، به‌ڵام زۆرینه نین هه‌روه‌ها بۆ عه‌ره‌به‌كانیش به‌هه‌مان شێوه ئه‌وانه‌ى ده‌یانه‌وێت له ژێر ده‌سه‌ڵاتى ده‌ره‌وه‌ى هه‌رێمى كوردستان بن. بۆیه ئه‌وانیش زۆر بێتاقه‌ت ئه‌بن. من پێم وانیه رێگه چاره‌یكى دیكه جگه له‌وه‌ى یۆنامى هه‌بێت، ئه‌ڵته‌رناتیفه‌كانى تر مایه‌ى ئاژاوه‌ن ئه‌مه‌ش مه‌رتسیه بۆ سه‌ر هه‌موو لایه‌ك. من ناڵێم یۆنامى باشترینیانه ئه‌و ته‌نها پرۆپۆزه‌ڵه، ده‌كرێت بكرێته ئه‌ساسی گفتوگۆى عێراقیه‌كان وه‌ده‌شتوانن ره‌فزى بكه‌ن. هیچ موشكیله‌یه‌ك نیه خۆیان ده‌توانن بگه‌نه رێككه‌وتنێك. ئه‌مه بۆیه من پێم باشه ته‌نها سه‌یرى به‌شى یه‌كه‌م و دووه‌م نه‌كرێت، چونكه له‌وانه‌یه به‌شى دووه‌م به‌سودتربێت. بۆ كورده‌كان زۆر گرنگه سه‌یرى هه‌موو پێشنیاره‌كان بكه‌ن، چونكه به‌شى سێیه‌م تایبه‌ته به‌كه‌ركوك كه به‌لایانه‌وه زۆر گرنگه پاشان بزانن چیتێدایه. جێگه‌ى مامه‌ڵه بێت وه ده‌بێت له كۆتایدا هه‌موو لایه‌ك موساوه‌مه بكات، یان هی چاره‌سه‌رێك نابێت. من به‌رگرى له یۆنامى ناكه‌م وه ئه‌وه‌ى له‌به‌شى یه‌كه‌مدا هاتووه ده‌رباره‌ى ئاكرێ بریتیه له لایه‌نه ئیداریه‌كه‌ى، چونكه ئاكرێ راسته بۆ ماوه‌ى 17 ساڵ زیاتره له ژێر ده‌سه‌ڵاتى هه‌رێمى كوردستاندایه، به‌ڵام له‌روى ئیداریه‌وه هێشتا چاره‌سه‌ر نه‌كراوه و له‌و به‌شه‌دا ناوى ناوچه كێشه له‌سه‌ره‌كان نه‌هێنراوه.
هه‌ندێك له لێپرسراوه كورده‌كان ئێوه به‌وه تۆمه‌ت بار ده‌كه‌ن له‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندى كورد موجامه‌له‌ى تورك و عه‌ره‌ب ده‌كه‌ن. وه‌ڵامى تۆ بۆ ئه‌وان چیه؟
كێشه‌كه له‌وه‌دایه كه ده‌بێت بزانیت كورد وڵاتێكى سه‌ربه‌خۆ نیه له رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌راستدا، كه‌مینه‌یه له‌و وڵاتانه‌ى تێیدا ئه‌ژى وه‌ك عێراق و توركیاو سوریاو ئێران كه‌ئه‌مه‌ش واده‌كات كێشه‌ى كورد چاره‌سه‌ر نه‌كرێت. له‌روى ده‌سه‌ڵاته‌وه كورده‌كان لاوازن بۆیه هه‌میشه پێویستیان به‌وه هه‌یه په‌نا به‌رنه به‌ر كاراكته‌ره‌كانى ده‌ره‌وه كه بۆ ئه‌مرِۆ بریتیه له ئه‌مریكا، به‌ڵام له‌وانه‌یه سبه‌ینىَ ئه‌مریكا به‌رژه‌وه‌ندى له‌گه‌ڵیانا نه‌مێنێت. له‌به‌رئه‌وه‌ى ستراتیژ و به‌رژه‌وه‌ندى دیكه‌ى هه‌یه، بۆیه كورد پێویسته هێزو تواناكانى واقیعى ئێستاى بزانێت بۆ به‌ده‌ست هێنانى ئه‌و شتانه‌ى كه‌ده‌توانرێت به‌ده‌ست بهێنرێن، ئه‌وه‌ى من ده‌یڵێم خوێندنه‌وه‌ى واقیعه‌كه‌یه. من پشتیوانى له‌وڵاتانى دراوسێ ناكه‌م و هیچ په‌یوه‌ندیه‌كم نیه له‌گه‌ڵیان ته‌نها ئه‌وه‌نه‌بێت كه چۆن له‌گه‌ڵ لێپرسراوه ره‌سمیه‌كانى ئه‌واندا كۆده‌بمه‌وه به‌هه‌مان شێوه له‌گه‌ڵ كورده‌كانیشدا داده‌نیشم، بۆیه من ده‌زانم كورده‌كان لێم عاجزن به‌وه‌ى پێیان ده‌ڵێم ده‌بێت تواناو ده‌سه‌ڵاته‌كانى خۆتان بزانن. من نه‌هاتوم بۆئه‌وى دڵتان خۆش بكه‌م. خۆیان ئازادن له‌وه‌ى ده‌یكه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى هه‌ست به‌خۆشى بكه‌ن، به‌ڵام بێگومان له كۆتایدا ئازار ده‌چێژن به‌هۆیه‌وه. بۆیه هه‌رهه‌وڵدانێك له‌سه‌رو تواناكانى كورد خۆیه‌وه بۆ به‌ده‌ستهێنانى شتێك روبه‌رِوى كاردانه‌وه‌ى ده‌وڵته ئیقلیمه‌یكانى ده‌كاته‌وه، كه‌ئه‌مه‌ش دواتر كاره‌سات بۆ كورد دروست ده‌كات، بۆیه ئه‌وه‌ى له هه‌ڵه‌بجه‌و ئه‌نفاله‌وه لێى فێربوین، پێویسته وامان لێبكات له دوباره نه‌بنه‌وه. من پێم وایه كورد ده‌توانێت له‌ئاشتیدا بژى ئه‌گه‌ر به‌گوێره‌ى تواناكانى یاریه سیاسیه‌كان بكات، كورد پێویستى به پرۆتێكتێكى زیاتر هه‌یه ئه‌ویش به‌وه ده‌بێت كه زیره‌كانه به‌گوێره‌ى خواسته‌كانى كۆمه‌ڵگایه نێوده‌وڵه‌تى و ئه‌مریكا وڵاتانى رۆژئاواو نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كانه‌وه بجوڵێته‌وه، من دڵنیام له چه‌ند ساڵى داهاتودا گۆرِان له‌ناوچه‌كه‌دا روئه‌دات، بۆیه ده‌بێت كورد به‌گوێره‌ى تواناكانى هه‌نگاو بنێت بۆئه‌وه‌ى زیارتر به‌ره‌و پێش برِوات و كۆتایدا ببێته وڵاتێكى سه‌ربه‌خۆ.
یۆست هیلته‌رمان ساڵى 1956 له هۆڵه‌ندا له دایك بووه, له ته‌مه‌نى هه‌ژده ساڵیداو به‌مه‌به‌ستى خوێندن چوه‌ته ئه‌مریكا پاش دوو ساڵ و وه‌رگرتنى بروانامه‌ى به‌كالۆریۆس چوه‌ته زانكۆى ئه‌مریكى له ئیتالیا, له زانكۆى كالیفۆرنیا بروانامه‌ى دكتۆرایى له كۆمه‌ڵناسیدا به‌ده‌ست هێناوه پاشان چوه‌ته فه‌ڵه‌ستین و ماوه‌ى پێنج ساڵ ماوه‌ته‌وه به‌مه‌به‌ستى نوسینى نامه‌ى دكتۆراكه‌یى به‌ناونیشانى (كرێكارانى فه‌ڵستین و بزوتنه‌وه‌ى ژنان له‌ژێر داگیركارى سه‌ربازیدا). كتێبی (جینۆساید له عێراقدا) نوسیوه و وه‌رگێراوه‌ته سه‌رزمانى كوردى. هه‌روه‌ها كتێبى (عێراق چه‌كى كیمیاوى به‌كارهێناوه له‌شه‌رى نێوان عێراق-ئێرانداو به تایبه‌ت له هه‌ڵه‌بجه). له ساڵى 2002 ه‌وه بوه‌ته به‌رپرسی نوسینگه‌ى ئوردنى "گروپى قه‌یرانى نێوده‌وڵه‌تى" و بۆ ماوه‌ى پێنج ساڵ له ئوردن ژیاوه ئێستا باره‌گاكه‌ى له ئه‌سته‌مبوڵه له توركیا.
http://www.klawrojna.com/content/view/13947/42/
المشاركات
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق